No więc (…nie zaczyna się zdania od „no więc”…) historia ma ciąg dalszy. Pani z wydawnictwa odezwała się po dwóch dniach i napisała, że wynagrodzenie jak najbardziej jest do negocjacji. I za ile bym się zgodził.

Nie lubię takich pytań – nigdy nie byłem dobry w rozmawianiu o pieniądzach… Ale napisałem, za ile. Uważam, że stawka, którą wymieniłem, i tak jest niska. Pani odpisała, że da mi znać w ciągu kilku dni, czy to się uda.

Więc czekam. I naprawdę jestem ciekaw…

Odezwała się pani redaktor z Bardzo Prestiżowego Wydawnictwa, z którym już parę razy współpracowałem. Zaproponowała tłumaczenie książki. Książka ciekawa, nie bardzo trudna, termin też do zaakceptowania. Nawet chętnie bym ją wziął. Ale chyba nie wezmę. Właśnie odpisałem pani redaktor w sposób następujący (cytuję mojego maila prawie dosłownie, usuwając tylko informacje mogące ułatwić rozpoznanie wydawnictwa etc.).

„Szanowna Pani,

Z moich obliczeń wynika, że książka ma w zaokrągleniu 290 tys, znaków, co daje 7,25 arkusza albo 161 stron. Przy wynagrodzeniu 3,5 tysiąca złotych daje to nieco niecałe 483 zł za arkusz albo niecałe 22 zł za stronę. Netto (i to uwzględniając 50% kosztów uzyskania przychodu) wychodzi ok. 439 zł za arkusz albo niecałe 20 zł za stronę.

A mówimy o objętości tekstu oryginalnego, co oznacza, że rzeczywista stawka za tłumaczenie będzie jeszcze niższa (realnie poniżej 18 zł za stronę).

Proszę wybaczyć, ale to po prostu bardzo mało. Zdaję sobie sprawę, że czasy, kiedy za stronę tłumaczenia płacono powyżej 30 zł to już prehistoria 😉 – ale 18 zł to jednak dla mnie za mało.

Nie wiem, czy ta stawka jest negocjowalna – ale jeśli nie, to z przykrością zmuszony będę podziękować…”

Naprawdę? 18 złotych za stronę?

Jasne, nie jest to wina pani redaktor, która do mnie pisze – taki budżet jej dali. Ale przypomnę, że nie mówimy o firmie-krzak, ale o szanowanym, prestiżowym wydawnictwie. I że nie chodzi o tłumaczenie książki kucharskiej albo poradnika cerowania skarpetek, ale o poważną – choć popularnonaukową – pozycję.

A najgorsze jest to, że pewnie i tak znajdą kogoś, kto im za tę sumę to przetłumaczy. Oczywiście przetłumaczy średnio (…bo za te pieniądze nie będzie poświęcał czasu na szlifowanie i wygładzanie tekstu), więc cała „oszczędność” i tak pójdzie się okopać, bo oszczędzając na tłumaczeniu będą musieli więcej wydać na redakcję.

No, ale to już nie mój problem.

Nie, nie o geopolityce. Bardziej przyziemnie i prywatnie.

Jest sobie taka Wielka Angielska Korporacja Medialna, dla której od lat paru coś tam tłumaczyłem – ale zawsze za pośrednictwem. Teraz tak się złożyło, że zwrócili się do mnie bezpośrednio. Seria artykułów dla rodziców małych dzieci, na stronę internetową. Teksty proste, sympatyczne, zrobiły się szybko. Przyszło do zapłaty.

Anglicy kazali sobie przysłać dane do przelewu, a potem – po skończeniu pracy – dostałem specjalny numer rachunku, który miałem przesłać do ichniej księgowości z wyszczególnieniem za co i dlaczego mają mi zapłacić. Wysłałem, czekam. Po bodaj trzech dniach dostaję maila z potwierdzeniem i informacją, że „poinformują mnie, kiedy pieniądze będą gotowe do przelewu”, ale że nastąpi to „w ciągu 7 dni”. Po kolejnych trzech czy czterech dniach – mail, że pieniądze są gotowe, i że będą na moim koncie w ciągu maksymalnie trzech dni roboczych. Były następnego dnia.

Czyli tak: od skończenia pracy i wysłania rachunku w ciągu tygodnia pieniądze były na moim koncie. Da się? Ano, da się. Ale nie u nas. U nas KAŻDE wydawnictwo czy inna zaraza wyznacza sobie już w umowie termin płatności typu 30 dni od UZNANIA tłumaczenia (a na uznanie tłumaczenia mają też minimum 15, a zwykle 30 dni). Ech.

Nosz…

Wydawnictwo. W umowie napisane, że pozostała część honorarium (poza zaliczką, która poszła w momencie podpisania umowy) płatna jest „w ciągu 30 dni od przyjęcia tłumaczenia”. „Przyjęcie” oznacza, że dostarczony tekst został przejrzany i zaakceptowany – to niby oczywiste, bo w końcu może się zdarzyć, że tłumacz spartaczy swoją robotę i trzeba mu oddać tekst do poprawy, albo wręcz zlecić tłumaczenie komuś innemu – dlatego płaci się tłumaczowi nie w 30 dni od dostarczenia tekstu, tylko od jego „przyjęcia”.

Tłumaczenie (ostatnią część) dostarczyłem 30 sierpnia. Redaktor z którym współpracowałem zapewniał mnie, że w moim przypadku „przyjęcie” to formalność (choć z tym wydawnictwem współpracuję po raz pierwszy, jestem – jako tłumacz – znany redakcji, wiadomo, że dostarczony przeze mnie tekst jest na odpowiednim poziomie, nie mówiąc o tym, że tłumaczenie dostarczałem po rozdziale, więc jakiekolwiek uwagi czy żądania poprawek byłyby już dawno sformułowane).

Teraz okazuje się, że zgodnie z umową wydawnictwo ma 90 dni (!!!) na „przyjęcie” tłumaczenia.

Raz – że trzy miesiące na „przyjęcie” to kpina: ile, do licha, może zająć przejrzenie książki i stwierdzenie, czy tłumaczenie jest OK?

Dwa – umowa sformułowana jest tak, że na ten okres nie ma wpływu fakt, kiedy książka wychodzi. A książka będzie w księgarniach 15 października. Skoro ją złamali, wydrukowali i wydają, to chyba można założyć, że tłumaczenie uznali za dobre i je „przyjęli”?…

I teraz tak: jak dobrze pójdzie – zapłacą mi do końca października (a ja, naiwny, miałem nadzieję, że do końca września…). Ale jak pójdzie źle…

90 dni od dostarczenia książki upływa pod koniec listopada. I od tego momentu liczymy 30 dni – przy odrobinie pecha mogą mi (zgodnie z prawem i umową…) zapłacić pod koniec grudnia.

Jeśli tak się stanie – to na drzwi trafi kolejna karteczka z nazwą wydawnictwa i notatką „Tych państwa nie obsługujemy”.

…Tylko co z tego? Znowu zaczynamy serial pod tytułem „Pieniądze już są – tylko jeszcze ich nie ma”.

Zmieniłem system pracy. Na dłużej? Nie wiem, zobaczymy.

Dotąd było tak:

– jedno Duże Wydawnictwo, które regularnie dawało mi kolejne książki do tłumaczenia, czasami do redakcji;

– jedno Bardzo Małe Wydawnictwo, które wrzucało mi coś circa raz na rok;

– i jeden Duży Portal, który regularnie (zwykle – raz dziennie) podrzucał mi do tłumaczenia teksty prasowe z anglojęzycznych gazet do swojego przeglądu prasy zagranicznej.

Duże Wydawnictwo było głównym źródłem dochodu – minus był taki, że znakomita większość tego co dla nich robiłem to były jakieś niezwykle ambitne pozycje typu książek kucharskich czy amerykańskich „cudownych poradników” typu „Jak wyczyścić wszystko za pomocą gwizdka i cążków do paznokci”. Czyli nudno, mało ambitnie, ale w miarę przyzwoicie płacili.

Małe Wydawnictwo – odwrotnie. Płacili kiepsko, ale za to robiłem dla nich rzeczy ciekawe (takie jak Tybet czy Chiny, z którymi O Mało Co nie zdobyłem Nagrody Kapuścińskiego). Raz na rok mogłem sobie pozwolić na miesiąc gorzej płatnej pracy, w zamian mając okazję robić rzeczy inteligentne, ambitne i mające jakiś sens.

Portal – płacił dobrze, roboty przy tym było niewiele (jeden artykuł dziennie), a zawsze jakieś dodatkowe pieniądze z tego były. No i – co też nie bez znaczenia – jak przez dwa miesiące tłumaczyłem jakąś kolejną książkę kucharską czy poradnik uprawiania grządek, to przynajmniej miałem jakąś „odskocznię intelektualną” w postaci tekstów z analizami politycznymi, recenzjami nowych filmów czy płyt, tematami społecznymi…

Wszystko to dobrze funkcjonowało przez ładne pięć lat. Ale ostatnio trochę zaczęło się sypać…

Najpierw Małe Wydawnictwo – w związku z kryzysem i wyjątkowo trudnym rynkiem książki w Polsce – chwilowo zawiesiło działalność (wydawanie książek zawsze było dla tych ludzi raczej hobby niż sposobem na zarabianie – ale kiedy wydawane książki przestały się nawet zwracać, postanowili przystopować).

Potem Duże Wydawnictwo zaczęło się psuć. Psucie polegało bardzo długo przede wszystkim na tym, że ciągle wydłużał się okres płatności. Dziesięć lat temu, kiedy zaczynałem z nimi współpracować, pieniądze były na koncie najdalej w dwa tygodnie po podpisaniu rachunku. Później ten czas się stopniowo wydłużał – w ubiegłym roku był to już miesiąc, a ostatnio nawet więcej (tak, wiem że to i tak niewiele, że są firmy którym zapłacenie zajmuje znacznie więcej czasu – tyle, że jakoś nigdy nie pocieszało mnie to, że komuś jest gorzej…). Ostatnio jednak psucie się przybrało niestety gorszy wymiar: od głównej Pani Redaktor usłyszałem, że w związku z kryzysem etc. wydawnictwo będzie negocjować stawki z tłumaczami.

Jako tłumacz pozwolę sobie przetłumaczyć Wam to idiomatyczne wyrażenie z języka korporacyjnego na polski: „negocjować stawki” znaczy tyle, co „płacić mniej”. Negocjacje polegają na tym, że zleceniodawca mówi ci: „Dotąd płaciliśmy panu X złotych za stronę tekstu, teraz będziemy płacili X – n za stronę. Czy zgodzi się pan na takie warunki?”

I oczywiście, jak to w przypadku negocjacji, możesz odpowiedzieć przecząco. A zleceniodawca może wtedy powiedzieć ci „adieu”.

(BTW – w rozmowie z redaktorkami dla których zwykle tłumaczyłem usłyszałem, że ich zdaniem to idiotyzm: jeśli zapłaci się mniej za tłumaczenie, to albo trzeba zatrudnić gorszego tłumacza, albo pogodzić się z faktem, że dobry tłumacz będzie się mniej starał, bo będzie musiał „przerobić” większą ilość tekstu w tym samym czasie, żeby „wyjść na swoje”, czytaj: przeżyć i utrzymać rodzinę. Obie możliwości oznaczają, że z gotowym tłumaczeniem znacznie więcej pracy ma redakcja – a więc redaktor spędza nad pojedynczą książką więcej czasu. Co z kolei oznacza, że albo wydaje się mniej książek, albo trzeba zatrudnić więcej redaktorów. Czyli oszczędności na tłumaczu i tak wymuszają wydanie większej ilości pieniędzy gdzie indziej – albo pogodzenie się z mniejszymi obrotami…).

Wszystkie te zmiany nałożyły się na fakt coraz bardziej dynamicznego rozwoju stron i portali internetowych – a każdy szanujący się portal musi mieć sensowny przegląd prasy zagranicznej. A co z tego wynika?

A z tego wynika, że redaktorzy z Dużego Portalu już od dwóch lat molestowali mnie, żebym brał od nich więcej tekstów do tłumaczenia – bo wolą wykorzystać tłumacza sprawdzonego, dobrego i dokładnego („Obywatele, chwalcie się sami…”), niż znajdywać trzech nowych.

Dotąd twardo odmawiałem, traktując pracę dla Dużego Portalu jako dodatek do pracy właściwej. Ale teraz?…

Generalnie pożegnałem się z Dużym Wydawnictwem (absolutnie pokojowo i z perspektywą potencjalnej dalszej współpracy w przyszłości, ale jednak). Kroplą która przelała czarę była informacja O ILE wydawnictwo zamierza zmniejszyć stawkę bazową. Powiedzmy tak: już od dawna ich stawki trudno było nazwać konkurencyjnymi, a te które zaproponowali teraz są niższe o 20 procent. I jeszcze wprost powiedzieli, że okres płatności wydłuży się do „około 60 dni”. No to bez przesady…

Duży Portal płaci więcej (SPORO więcej). Duży Portal płaci szybko – pieniądze za teksty z danego miesiąca dostaję najdalej do połowy kolejnego. Duży Portal od ręki jest mi w stanie dać trzy razy tyle pracy, ile robiłem dla nich dotąd.

No to, do licha, nad czym tu myśleć?…

Dotąd miałem jeszcze obiekcje natury – nazwijmy to – prestiżowej: bądź co bądź „tłumacz książek” brzmi dużo lepiej, niż „tłumacz tekstów prasowych”… Ale bądźmy szczerzy: ostatnia KSIĄŻKA jaką tłumaczyłem to były te Chiny. Robiłem to cztery lata temu – w 2008 r (tyle, że w druku ukazało się dopiero w styczniu 2010, a Nagroda Kapuścińskiego za 2010 r przyznawana była dopiero w 2011, rzecz prosta). CZTERY LATA. „Książki” które tłumaczyłem od tego czasu to były – jakem napisał – książki kucharskie, poradniki… Nie oszukujmy się – dużo ciekawsze i ambitniejsze jest już tłumaczenie tekstów prasowych.

No i jeszcze jedna zaleta tego układu: nawet jak trafi mi się wyjątkowo nudny, głupi czy źle napisany artykuł, to to jest JEDEN tekst. Dwie godziny, góra trzy – i po sprawie. Następny może być dużo ciekawszy. A niektóre ambitne poradniki o uprawie grządek tłumaczyłem (płacząc rzewnymi łzami…) przez dwa czy trzy miesiące… OK., jak takie dzieło zdarzy się raz – można przeżyć, ale jak się takie rzeczy robi przez cztery lata, to ma się ochotę wyć.

No i tak to wygląda. Na razie – jest dobrze, wygląda na to, że pracując tyle co dotąd, zarobię o jedną trzecią więcej. A może za dwa, trzy lata kryzys się skończy i ktoś jednak będzie chciał wydawać coś ambitniejszego?… W moim przekładzie, znaczy się?…

We’ll see. 

Jak już wiedzą wszyscy którzy mają zwyczaj czytać gazety, Puchatkowa książka niestety nagrody nie zdobyła. A było tak blisko…

Od początku odnosiło się wrażenie, że z pięciu finalistów największe szanse mają dwie książki: „moja” i właśnie Swietłany Aleksijewicz (w przekładzie Jerzego Czecha). Jeśli chodzi o pozostałe (uwaga, to mja czysto subiektwna ocena!), to:

– „Toast za przodków” Wojciecha Góreckiego to znakomity reportaż i świetna książka, ale chyba na poziomie „reportażowym” dotyka spraw mniej intensywnych i budzących mniejsze emocje (przez co wcale nie chcę powiedzieć, że mniej ważnych”).

– „Wysoki. Śmierć Camerona Doomadgee” Chloe Cooper (w przekłądzie Agnieszki Nowakowskiej) – mnie się bardzo podobała, ale mam wrażenie że sama tematyka (Aborygeni, trudna historia relacji między nimi a białymi w Australii) jest dla polskiego czytelnika bardzo odległa.

– „Uśmiech Pol Pota” Petera Fröberga Idlinga (w przekładzie Mariusza Kalinowskiego) – moim zdaniem najsłabsza z tych pięciu książek pod względem czysto literackim, mapisana momentami dość pretensjonalnie (i mam pewność, że nie jest to kwestia tłumaczenia).

Nagroda „reportaż literacki” zakłada – tak to rozumiem – docenienie zarówno warstwy „reportażowej”, jak literackiej. Moim zdaniem „Lekcje Chińskiego” i „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” jeśli chodzi o wagę reportażu stały na podobnym poziomie. Natomiast na poziomie literackim (powtarzam, to moje prywatne zdanie) książka Pomfreta jest jednak lepsza.

Co nie zmienia faktu, że zwycięska książka Aleksijewicz jest po prostu wstrząsająca. Przeczytajcie, warto.

***

Historie uboczne z Nagrodami związane…

Miałem okazję (wreszcie) poznać osobiście „mojego” autora. Okazał się być człowiekiem przesympatycznym, bardzo normalnym, inteligentym i otwartym. W zasadzie już jesteśmy „umówieni” na tłumaczenie kolejnej jego książki (co i o czym – tego na razie nie zdradzę).

Miałem też okazję wziąć udział w panelu tłumaczy, razem z pozostałą trójką tłumaczy – finalistów nagrody. Niezwykłe doświadczenie… Jerzy Czech, Mariusz Kalinowski, Agnieszka Nowakowska – uznane nazwiska, ludzie o dużym dorobku translatorskim i niewątpliwi profesjonaliści… A obok ja, jako „jeden z nich” 🙂 Urosłem.

I w ogóle muszę przyznać („Obywatele, chwalcie się sami…”), że w ciągu tego weekendu usłyszałem na swój temat dużo naprawdę miłych i krzepiących opinii. I wiem – z kontekstu… – że nie były to opinie czysto grzecznościowe, że to całe szanowne gremium naprawdę uważa mój przekład za badzo dobry.

„Wiesz, miałeś wyjątkowe szczęście do tłumacza” – powiedziała Pewna Znana Dziennikarka do „mojego” autora, podcza gdy ja stałem obok. „Nie mówisz po polsku więc trudno ci to ocenić, ale muszę ci powiedzieć, że tę książkę czyta się tak, jakby została napisana po polsku.”

Poczułem się doceniony…

(Szkoda tylko, jednakowoż, że to docenienie nie przełożyło się od razu na jakieś wartości finansowe. No ale cóż, widocznie nasza łazienka musi jeszcze trochę poczekać na ten remont…).

***

W wczoraj była Pierwsza Komunia Pietruszki. Ale o tym napiszę później, bo to zupełnie inna historia, cytując klasyków. 

Trwa wyścig z czasem. Kończę książkę (tę dobrą, ciekawą, fajną, za – niestety – stosunkowo nieduże pieniądze). Potrzebuję jeszcze dwóch dni (czyli dziś i jutro).

Termin nalotu: czwarty czerwca. Ale, jak wiadomo, oznacza to, że równie dobrze nalot może się wydarzyć jutro. Albo dziś 🙂

Naprawdę dobrze byłoby, gdyby nie wydarzył się wcześniej, niż jutro wieczorem.

Oba Potwory rodziły się niemal dokładnie w terminie (Pietruszka jeden dzień przed, Piłeczka dwa dni po). Więc może się uda?

Do roboty zatem 🙂

O Bardzo Szacownym Wydawnictwie, co to zupełnie się nie spieszyło z płaceniem, już tu pisałem. Niestety, choć pieniądze wreszcie się pojawiły, to problemy z Wydawnictwem wcale się nie skończyły.

Dzwoni Pani Redaktor K., która to obie tłumaczone przeze mnie książki redaguje (nota bene – robi to, moim zdaniem, nie do końca profesjonalnie, a w każdym razie ja kilka spraw rozwiązałbym zupełnie inaczej – ale to inna historia). Oznajmia mi, że są już wydruki próbne obu książek (czyli cały tekt wydrukowany na luźnych kartkach, ale już złamany i ułożony tak, jak będzie w książce, łącznie z ilustracjami, czcionkami i takimi tam). No i czy ja będę w Warszawie w najbliższych dniach, to bym odebrał.

Jestem zdziwiony, ale staram się tego nie okazywać (jeszcze). No bo – Bogiem a prawdą – skoro tłumaczenie oddałem, zostało przyjęte (na co mam podpisany paoierek), a potem jeszcze przejrzałem i zaaprobowałem pierwszą redakcję (walcząc co prawda o kilka rozwiązań do upadłego…) – to w zasadzie co mnie to wszystko dalej obchodzi?

No, ale dobrze – załóżmy optymistycznie, że to objaw szacunku dla tłumacza, który ma prawo (…) przejrzeć i skomentować zmiany, jakich dokonano na jego (…) tekście.

Ale Pani Redaktor mówi mi, że (skoro w Warszawie nie będę), to ona mi wyśle te wydruki kurierem. Po dwa egzemplarze.

Tu moja słynna Czerwona Lampka zaczyna energicznie migać. – Dlaczego dwa? – pytam.

– No, bo jeden do przejrzenia i ewentualnych uwag, a drugi żeby pan mógł zrobić indeks – oznajmia Pani Redaktor takim tonem, jakby to było oczywiste.

Nie, to nie jest oczywiste. „Robienie” indeksu do tego typu książki to kilka dni ciężkiej pracy, która zdecydowanie nie należy do tłumacza. To TYPOWA praca redakcyjna. Pani Redaktor – zapewne ze względu na mój młodo brzmiący w słuchawce głos – wyszła zdaje się z założenia, że ma do czynienia z nieopierzonym gówniarzem, który nie wie co do kogo należy i bez słowa odwali za nią JEJ pracę.

Miała pecha, bo to nie jest pierwsza książka, którą w życiu tłumaczyłem. Co więcej, kilka książek także w życiu redagowałem – i wtedy JA robiłem indeks, bibliografię i tym podobne przyjemności. I do głowy by mi nie przyszło, żeby to proponować tłumaczowi.

– O, naprawdę? – zapytałem zatem, tym razem nie kryjąc już zdziwienia. – Myślałem, że to będzie robić redakcja?…

– A, wie pan, to ja dopytam… – speszyła się Pani Redaktor i szybko zakończyła rozmowę. O indeksie więcej mowy nie było, kurier przywiózł mi po jednym egzemplarzu obu książek…

A co do poprawek i zmian, jakie Pani Redaktor wprowadziła, to może zmilczę. Powiem tylko, że na przykład uparła się, aby zostawić niektóre tytuły przytaczanych w tekście prac w wersji autora, czyli np. pisane częściowo małymi literami (po angielsku każde słowo tytułu z wyjątkiem przyimków piszemy wielkimi literami – taka zasada; autor – nota bene, jak wie Sia.sia, w ogóle popełanijący mnóstwo błędów, pisuje je różnie. Uznałem, że trzeba to zmienić i ujednolicić. Pani redaktor uznała, że nie, bo przecież „…autor wie lepiej”. Nie pomogło nawet wskzania linków do stron wydawców tych książek, gdzie pisownia jest poprawna…).

Czuję się zażenowany. Poczekam jeszcze na ostatnią część honorarium (po wydaniu książek, czyli wrzesień / październik…), a potem zamierzam na furtce wywiesić ogłoszenie z logo Szacownego Wydawnictwa i napisem „Tych państwa nie obsługujemy”…